Google Reklamlar
Açıklama

        Herkesin olduğu gibi çocukların da başta edebiyat olmak üzere sanat tüketme hakları vardır. Çocukların ön öğrenme eksikliği nedeniyle yetişkinlerden farklı olarak, onlara yönelik özel bir edebiyatla bu ihtiyaç karşılanmaktadır. Böylece çocuk edebiyatı ortaya çıkmaktadır.

       Çocuk edebiyatı geçmişte sözlü kültür döneminde ninni ve tekerlemelerden başlar, masal, efsane, destan, kıssa, atasözü ve deyimlerle sürer giderdi. Sanayi toplumu döneminde yazılı kültüre geçmeyle birlikte yazılı edebi ürünlerin çocuklarca da tüketilmesinin yolu açıldı ancak yetişkinler için üretilen çeşitli edebi ürünlerin birçoğunu çocuklar kolaylıkla kullanamadılar. Çocuklar için ayrıca yazmak gerekti. Böylece çocuk edebiyatı doğmuş oldu. Günümüzde yetişkinler için yazılan bazı edebi eserleri çocuklar da okumakla birlikte konu oldukça uzmanlaşmış bulunmaktadır. Çocukların yaşlarına, cinsiyetlerine, ilgi ve ihtiyaçlarına hatta doğrudan ilgili çocuğa yönelik olmak üzere edebi ürünler sunulabilmektedir.

          Günümüzde çocuk edebiyatı, edebiyatın ötesine geçmiştir. Çocuk edebiyatının ötesinde "çocuk yayıncılığı" olarak adlandırmak belki daha doğru olacaktır. Çocuğa yönelik yayınlar çok çeşitli araçlarla onlara sunulmaktadır. Bunlar başta çeşitli türlerde çocuk edebiyatı ürünleri (masal, hikâye, bilmece, roman, çizgi roman vb), çocuk dergileri, televizyon yayınları (çocuk programları, çizgi filmler vb) ve internetteki çocuk sayfaları ile bilgisayar oyunları biçiminde kendini göstermektedir.

        Çocuk yayınlarında içerik, biçim, dil ve anlatım bakımdan belirli ilke ve kuralların bulunması gerekir. Bu ilke ve kurallara uygun olarak üretilen ürünler çocukların onları doğru kullanmalarına ve yararlı bilgi ve beceriler kazanmalarına sebep olur. Aşağıda çocuk yayınlarında dikkate alınması gereken bazı özellikler “çocuk kitapları dikkate alınarak” sunulmuştur.

Biçimsel Özellikler

Biçimsel özellikler, genel olarak kitabın hacmi (kalınlığı), baskısı, ciltlenmesi, sayfa düzeni, harfler, yazım ve noktalama işaretleri, resimlendirme gibi konulardır. Elbette bunlar çocukluğun yaş/sınıf özellikleri dikkate alındığında değişebilmektir.

Kitabın biçim olarak tasarımı çok önemlidir. Çocuk, kitabı vitrinde gördüğünde beğenmeli ve satın almaya istek duymalıdır. Kitabın klasik kitap biçiminde olması gerekmez; oyuncaklara ya da çeşitli canlı, cansız varlıklara benzetilerek albeni yaratılabilir. Kitabın biçimsel özelliklerinde şunlar aranmalıdır:

1- Kapak resimleri canlı, çekici ve kitabın içeriğiyle uyumlu olmalıdır. Kapak sağlam, kalın ve kaliteli bir karton olmalıdır. Kapakta kitap adı, konuyu özetleyici ya da tanıtıcı resim, yazar, ressam ve basımevi adının bulunması, kitabı oluşturanlara bir saygı gereği bulunmalıdır. Ayrıca, hangi yaş grubu ya da sınıf için önerildiği de belirtilmelidir.

2- Kitap dayanıklı ve mat bir kâğıda basılmalıdır. Renkleri soldurmamalı, mürekkebi dağıtmamalıdır.

3- Kitap hacimli olmamalıdır.

4- Harfler gözü yormayacak büyüklükte ve baskısı temiz olmalıdır. Metindeki harflerin boyu birinci, ikinci ve üçüncü sınıflar için önerilen yapıtlarda “14 punto” dört ve beşinci sınıflarda ise “12 punto”dan küçük olmamalıdır. Sayfalar tek sütun olmalıdır. Tümcedeki sözcük sayıları I. devrede (1-3 sınıf) 6, II. devrede (4-5. sınıf) en çok 10 olmalıdır.

5- Okul öncesine yönelik kitaplar bez ya da kalın kartona da basılabilir.

6- Yazım, noktalama, söz dizimi bakımından yanlışsız olmalıdır.

7- Kitap ve dergiler sağlam ve iç açıcı bir cilde sahip olmalıdır.

8- Satır araları uygun aralıkta olmalıdır (1,5 aralıklı).

9- Çocuğun gelişim basamakları göz önünde bulundurulmalıdır.

10- Metindeki yazılar zemin rengine zıt renkte yazılmalıdır.

11- Metin yazıları el yazısı biçimde de olabilir. Bu durum çocukların el yazısını daha kolay öğrenebilmesini sağlayabilir (özellikle 1. snıf için).

12- Ciltleme tutkalla değil, sağlam olması için telle yapılmalıdır.

13- Adı kısa ve ilgi çekici olmalı.

14- Özürlüler için yazılan kitapların ilgili özür grubunun özellik ve özürleri dikkate alınarak yazılmalıdır. Örneğin, görme özürlüler için Braille abecesine uygun ve seslendirilmiş kitaplar gibi.

15- Okul öncesi çocukları için hazırlanan kitaplarda her sayfanın ¾’ü resim, ¼’ü yazıya ayrılanabilir.

Dil Yönünden

1- Dil ve anlatım yalın ve kavramlar açık olmalıdır.

2- Anlatımlarda çocukların anlayış güçlerine, yaş ve yaşam düzeylerine uygun kavramlar kullanılmalıdır.

3- İlk sınıflarda uzun tümce ve paragraflardan kaçınılmalıdır.

4- Anlatımda yakından uzağa, somuttan soyuta ilkesi göz önünde bulundurulmalıdır.

5- Türk Dil Kurumu (AKDTYK) yazım kuralları ve noktalama işaretlerine uygun olmalıdır.

6- Ağdalı olmayan bir dil tercih edilmelidir. Tek özne ve tek yüklem bulunan tümceler kullanılmalıdır.

7- Soyut sözcüklerden çok çocuğa tarif edilebilecek somut sözcükler tercih edilmeli.

8- Cansız eylemlerden çok, canlı eylemler tercih edilmeli. Örnek “ördek vak vak dedi” gibi.

9- Eski ve çocukların anlamayacağı sözcükler kullanılmamalıdır.

10- Dilimize karşılığı bulunan yabancı sözcükler kullanılmamalıdır.

11- Yöresel ağız ve argo sözcükler kullanılmamalıdır.

Resimlerle İlgili Özellikler

Çocuk kitaplarındaki resimler birçok işlevi birden karşılar. Çocuğun estetik beğenisini geliştirmenin yanı sıra okurken sıkıcı olabilecek tasvirlerin  resimle anlatılması çocuğun yorum gücünü geliştirir, olayların hızla gelişmesini sağlar ve sonuçta okuma alışkanlığı kazandırmaya hizmet eder.

1- Resimler kolay yorumlanmalı, kahramanlar ya da figürler hareket halinde olmalıdır.

2- Sanat değeri taşımalıdır.

3- Resim ve şekiller ilgili metinle aynı yüzde ya da resimle yazı aynı sayfada yer almalıdır.

4- Resim ya da şeklin metindeki düşünce ve olayların yorumunu yapabilir olması gerekir.

5- Resimlerle metin üst üste gelmemeli, biri diğerini kapatmamalıdır.

6- İlgi uyandırması, sanat eğitiminde katkıda bulunması ve çekici olması bakımdan resimlerin renkli olmasında yarar vardır. Abartılı ya da karikatürize resimler de olabilir.

a- İçerikle İlgili Olması Gerekenler

1-  Konular ilgi çekici biçimde sunulmalı, eğlendirici ve düşündürücü olmalıdır.

2-  Konuların işlenişi bilimsel değerlere uygun olmalıdır.

3-  Atatürk ilke ve devrimleri özenle göz önünde tutulmalıdır. Bunları açıklayıcı, sevdirici ve benimsetici olmalıdır.

4-  Denemeci, yenilikçi, yaratıcı, eleştirici, demokratik, özgür düşünceli insanlar model olarak sunulmalıdır.

5-  Verimli çalışma alışkanlığı ve üretken bir kişilik edinme yolunda çocuğa katkıda bulunmalıdır.

6-  Erdemli, uygar, insan ilişkilerinde nazik, demokrasi sevgisi olan, değişim ve gelişmeye açık bir kişilik oluşturulmasına çalışılmalıdır.

7-  Demokrasi eğitimine, barışçılığa, bağımsız düşünceye üretken ve verimli çalışmaya yatkın, sağlıklı bir kişilik oluşturmaya özen gösterilmelidir.

8-  Çalışmanın erdemi vurgulanmalı, emek ve alın terine yönelik olumlu tutum kazandırmalıdır.

9-  Yurt, ulus sevgisi ve ulusal değerler işlenmeli ve çocukların ulusu ve ülkesiyle gurur duymaları sağlanmalıdır. Bu yapılırken evrensel değerler göz ardı edilmemeli, başka ulus ve ülkeler de aşağılanmamalıdır.

10- Yaşamayı sevdiren, yaşama bağlılığı artıran, dünyanın güzelliğini yansıtan, doğaya hâkim olmak yerine onunla işbirliği yapıcı ve doğayı koruyucu bir yaklaşımla konular işlenmelidir.

11-  Çocuklara okuma zevk ve alışkanlığı kazandırıcı olmalıdır.

12-  Mizah duygusuna yer verilmelidir.

13- Yeni kahramanlar yaratılabileceği gibi, kültürel genlerimizin yüklü olduğu eski kahramanlardan da yararlanılmalıdır (Dede Korkut hikâyelerindeki kahramanlar, Nasrettin Hoca, Köroğlu, Karacaoğlan, Yunus Emre, İbni Sina, Hacı Bektaş, Keloğlan gibi).

14-  Çocuğun kahramanla özdeşim yaptığı göz önünde tutularak; acıma, iyilik, korku, dehşet, kin, kahramanlık, özveri gibi kahramanlarla, insanüstü, gerçek ötesi kavramlarını iyi ve yerinde kullanan, abartmayan, sağlığı bir duyarlık geliştiren özellikler taşımalıdır.

15-  Çocuğa kavratılmak istenen ana düşünceyi bir ders, bir ibret biçiminde vermeyip, bunu sezinletmelidir. Sonuca okuyucu ulaşmalıdır.

16-  Çocuğun güven, sevgi, iyilik, güzellik, cesaret, hoşgörü, sorumluluk, gerçeklilik gibi duygularının gelişmesine yardımcı olmalıdır.

17-  Çocuğa toplumun bir bireyi olduğu, ondan soyutlanmayacağını bilincini vermeli, kendine ve topluma yabancılaşmamasına neden olmamalıdır. Bunu yaparken, çocuğun “sürüleşmesine” de meydan vermemelidir. Birey ve toplum arasında denge kurmalıdır.

18-  Çocukların hayvanlara olan sevgi ve merakı göz önünde bulundurularak bunlardan kahraman olarak yararlanılmalıdır. Bu doğa sevgisini de geliştirecektir.

19-  Konular ciddi/somut olarak işlenebileceği gibi komik, mizah yüklü, gerçekçi ya da gerçeküstüne de yönelebilir.

20-  Konular hareketli bir biçimde işlenmeli, olay hızla gelişmelidir. Uzun betimlemeler ve ruh çözümlemeleri sıkıcı olacağından kaçınılmalıdır.

21-  Çocukların ufkunu geliştirmesi açısından diğer toplumların yaşayışlarını konu edinen olaylar da işlenebilir.

22-  İnsanı olduğu gibi yansıtmalı (zayıf ve güçlü yönleriyle, çelişkileriyle).

23-  Çocukların yaşadıkları/yaşayabilecekleri sorunlar bilinerek, diğer çocukların sorunlarını nasıl çözdüklerini işlenmesi (örneğin, bir arkadaş grubuna girebilmeyi başarma, kardeş kıskançlığı), onların sorunlarını doğru biçimde çözmelerinde rehberlik yapabilir.

24-   Çocuğun estetik duygusunu etkilediği bilinerek çocuk yapıtlarında estetik duyarlılık önemsemelidir.

25-   Başkalarının kişisel ve kutsal değerlerine katılmasa bile, saygılı olmayı öğretmelidir.

26-   Değer aktarımında, yazara göre “iyi, doğru, yararlı” değil, ulusal ve evrensel değerler ölçü alınmalıdır.

27-   Çocuğa kendisini tanıtmalıdır.

28-   Ana düşüncesi belirsiz ve değişik yorumlara açık yapıtlar, çocuklarda ikilem ve yanlış anlamalara neden olacağından ana düşüncesinin açık ve net olması sağlanmalıdır.

29-   Az sayıda kahraman olmalıdır.

30-   Zaman kronolojik sıra izlemelidir. Geçmiş ya da geleceğe gidiş gelişler okuyucuyu şaşırtabilir.

31-   İnsanlar çocukken etkilenerek okudukları kitapları unutmazlar. Kitap yazanlar da bunu unutmamalıdır.

b. İçerikle İlgili Olmaması Gerekenler

1. 1-  Eğitimin temel ilkeleri özellikle “eğitim birliği” ilkesi önemle dikkate alınmalıdır. Ayrı dünyaların insanı yetiştirilmeye çalışılmamalıdır.

   2-  İnsanları yasalara uymamaya yöneltmemelidir. Yayınlar, anayasaya, yasalara, millî eğitimin amaç ve ilkelerine ters düşmemelidir. Bu zaten suç olur.

   3-  Çocuk yayınlarında kör inanç, önyargı ve koşullandırıcı anlatımdan uzak durmalıdır.

   4-  Eşitlik bir değer olarak verilmenin ötesinde, eşitsizlikçilik yerilmelidir. Herkesin dil, kavim, cinsiyet, siyasal düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ayrımı gözetilmeksizin yasalar karşısında eşit olduğu; hiçbir kişiye, kuruluşa, aileye, zümreye ya da sınıfa ayrıcalık tanınmayacağı önemle göz önüne alınmalıdır.

   5-   Duygu sömürüsü yapılmamalı (üvey ana, öksüz çocuk, yoksulluk…).

   6-   Geleceğe de yönelmeli (bilimkurgu), teknoloji ve değişimi yadırgamamalı. Değişme yargılanmamalı (köyden kente gelince değişme gibi)

   7-   İdeolojik yönlendirme ve önyargılardan uzak durulmalıdır. Ensesi kalın, şiş göbekli sömürücü patronlar; sıska, çatık kaşlı, sinirli işçiler, grevler, ırkımızın ve dinimizin öteki ırk ve dinlerden üstünlüğü; Arap giysisi giymiş, kelle uçuran Müslümanlar, eli coplu çatık kaşlı polisler, aşağılanan toplum kesimleri (örneğin köylüler, dilenciler, çingeneler); sevmediği bir ulusun bayrağını yakan sinirli göstericiler, gibi.

   8-   Olayın kahramanı ya da olumlu değerler yenilmemeli, kaybetmemelidir. Bu onların olumsuz duygular yaşamalarına, güvensizlik duymalarına neden olur. Çocukların yenilgiyi kabul etmekte zorluk çektikleri de unutulmamalıdır (Hiçbir geleneksel masalda olumsuz ve kötünün kazanmaması ilginçtir).

   9-   Mutsuz aileler konu edinilmemelidir. Abartmadan, mutlu ailelerin konu edinilmesi ise özellikle mutsuz ailede yaşayan çocuklarda “mutlu aile” kavramı oluşturacağından yararlı olabilir.

   10- Cinsiyet duygularını tahrik edici, yanlış bilgi verici (bizi leylekler getirdi), kolay yaşama (başkalarının sırtından, piyangodan para kazanma), hayalperestlik, cinayet ve intihar eğilimlerini besleyen ifadelerle, bireysel ve toplumsal şiddet anlatımlarından kaçınılmalıdır.

   11- Alınyazısı, yazgı, bağnazlık gibi insanın boynunu büktüren, mücadele gücünü köstekleyen inanışlara yer verilmemelidir.

   12- Başka ülke halklarını aşağılayan, küçümsemeyen, düşmanca anlatımlar kullanılmamalıdır. Millî duygu ve değerler başkalarını aşağılamadan kazandırılmalıdır.

   13- Kadınlara ataerkil bakış açısını yansıtan anlatımlara yer verilmemelidir.

   14- Cinsel içerikli küfür ve sözlere yer verilmemelidir.

   15- Bedensel ve zihinsel özürlüleri küçümsemeyen anlatımlara, lakaplara yer verilmemelidir (kör, topal, kambur, gerzek, aptal…).

   16- Hayvan adları küfür olarak kullanılmamalı ve hayvanlar aşağılanmamalıdır (eşek, domuz, yılan, köpek…).

   Çocuk Kitabı Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

   1. Yukarıdaki özellikleri taşımalıdır.

   2. İçerik, biçim, dil ve anlatım yönünden çocuk gelişim özelliklerine ve yaş grubuna uygun olmalıdır.

   3. Pahalı olmamalıdır.

   4. Kitap alırken çocuğun fikri sorulmalıdır. Onun istediği kitaplar alınmalı, okutulmalı, okumaya zorlama değil, teşvik olmalıdır.

   5- Çocuk edebiyatı alanında uzmanlaşmış yayınevleri ve tanınmış çocuk yazarlarının eserleri öncelikle tavsiye edilmelidir.

   6. “Bir kitap ancak çocuklar ondan zevk alıyorlarsa iyi bir kitaptır”, kuralı unutulmamalıdır.

   Yaşlara Göre Okuma Eğitimleri

   0–6 yaş Ninniler Resimli kitaplar Çekici kartlar Tekerlemeler Bilmeceler, atasözleri, fıkralar Destanlar, efsane Masal

   Okulöncesi Dönem Öykü Şiir Plak, kaset Video, televizyon Bilgisayar Çocuk kitaplığı Çocuk kulübü-tiyatrosu

   Bu yaştaki çocukların eğilimlerinde cinsiyetler arasında fark yoktur.

   7–9 yaş Kahramanları çocuk olan öyküler Kahramanları hayvan olan öyküler Tatil ve doğa öyküleri efsaneler-destanlar-fıkralar

   Masal Dönemi Okulöncesi dönemin devamı olan bu dönem çocuklarında cinsiyet farkı belirginleşmemiştir. Ancak kızlarda bu dönem bir yıl daha uzun sürebilir. Bu dönem çocukları en çok (%75) masaldan hoşlanırlar. Bu dönem çocuklarının kitapları resimli olmalıdır.

   Serüven Dönemi

   10–12 yaş KIZ Ev/okul yaşamı Yararlı bilgiler Şiir-tiyatro eğitimi Duygusal kitaplar Kadın-Erkek yaşamını anlatan yazılar.

   10-12 yaş ERKEK Serüven kitapları Gezi kitapları Öyküleştirilmiş tarih ve kahramanlık konulu kitaplar Öyküleştirilmiş fen, doğa konulu kitaplar

   Kız / Erkek Mizah Biyografi Polisiye Yabancı ülkeler

   Bu yaş grubu çocuklarında gerçeğe yönelme başlamıştır. Cinsiyetler arasında fark vardır.

   Soyut Konulara Eğilim Dönemi 12-14 yaş
   Kız Sevgi, bağlılık, özveri konularını işleyen roman, şiir, tiyatro yapıtları Sanat değeri olan kitap ve dergiler	Erkek  Soyut, duygusal, düşünsel öykü, roman,     şiir, tiyatro yapıtları Gazeteler, güncel konular, spor yazıları

   Cinsiyet farkının özellikle belirginleştiği bu dönemde çocuklarda sanata eğilim başlar.

   0–7 yaşa yönelik kitaplar: Resimli kitaplardır. Okulöncesi için hazırlanan kitaplar 5 sayfayı geçmemelidir. Çocuk kitaplarındaki resimleri kolayca görebilmeli resimler canlı olmalıdır. Nesneler aslına uygun olarak renklendirilmelidir.

   2–3 Yaş: Konu içermeyen, eşya-insan-hayvan kitaplarıdır. Bu tür kitaplar ABC kitapları olarak da nitelendirilmektedir. Kitapta tanıtılan nesnenin resmi, altta ise nesnenin tanıtımı için iki ya da üç cümlelik yazı yer almalıdır. Bu tür kitapların özeliği obje ve kavram tanıtmasıdır.

   4–5 Yaş: Gerçekçi öykülerden oluşmaktadır. Evin odasında bulunan eşyaların tanıtımı, günlük yaşamada kullanılan eşyaların tanıtımını kapsamaktadır. Mekân gerçektir, yazı iri puntolu olmalıdır. Konu basit, resim de öyküyü anlatmalıdır. Bu yaştaki çocuklar kendilerine resimli öykü kitaplarını okunmasını ister.

   6–7 Yaş: Metin uzun olmamalıdır. Konular ciddi ya da gülünç olabilir. Kitapta ana düşünce olmalıdır. Konunun bir iletisi olmalıdır. Karakterler makine, yaşanmış olaylar, eşyalar olabilir. Çocuklar doğa, hayvan ve diğer çocukları da içine alan kısa ve bol resimli öykülerden zevk duyarlar. Bu dönem çocuğun okumaya olan ilgisini kamçılamak üzere en uygun evredir.

   8 Yaş: Konular doğa, insan yaşamı olabilir. Seyahat, serüven coğrafya, ilk çağlara ait öyküler, okuma konusunda en belirgin ilgi anlarını oluşturur. Giderek öykülerdeki mizahtan hoşlanma başlar. Resimli serüven ve kahramanlık dergilerine olan ilgi hala görülmektedir. Çizgi roman okuma 8 yaşında başlamaktadır.

   9–10 Yaş: Alışkanlıklar gelişmiştir. Cinsiyet farklılığı belirginleşmiştir. Bu nedenle öyküde yeni sözcükler olmalı, giriş-gelişme-sonuç kısmına önem verilmelidir. Bu yaştaki çocuklar izcilik, serüven ve dehşet veren olaylara, güldürülere, araç ve icatlara, ünlü kişileri yaşamına ilgi duyma başlar.

   11–12 Yaş: Cinsiyet etkeni belirginleştiğinden erkekler bilim ve buluşlara, kızlar ise okul ve aile yaşamını içeren konuların yanında aşk öykülerine ilgi duyarlar. Çocuk kitaplarının ilk sınıfında bol resimli ve az yazılı olması, daha sonra yazıların çoğalması, yaşına uygun bir okuma yeteneği kazanması açısından önemlidir.